علائم عصبانیت در دوران کودکی و نوجوانی

در تمام دوره‌های زندگی از بدو تولد تا زمان مرگ آسیب‌های مختلفی می‌تواند به آدمی وارد شود. این‌گونه آسیب‌ها عوارضی را از نظر رفتاری و شخصیتی به همراه خواهد داشت. بیش‌ترین و عمده‌ترین آسیب‌ها در دوران کودکی که شخص از آسیب‌پذیری به مراتب بیش‌تری برخوردار است وارد می‌شود. بعضی افراد نیز دوران کودکی و نوجوانی را بدون آسیب و مشکل خاصی پشت سر می‌گذراند، اما در دوره‌های بعدی زندگی دچار مشکل و آسیب‌های ناشی از آن می‌شوند. افراد عصبی به دلیل مشکلات و رنجش‌های درونی‌شان حال و احوالی خوبی، مناسب، شاد و سرحالی ندارند. به همین سبب رنجش‌های درونی‌شان به بیرون از آنها و در روابط متقابل آنان نیز سرایت می‌نماید. این امر در دوران کودکی و نوجوانی نیز بروز می‌نماید و آنها به دلیل ناتوانی‌شان در برخورد با بزرگسالان، اغلب درگیری‌های‌شان را متوجه همسالان و به ویژه کودکان و نوجوانانی که از آنان ضعیف‌ترند نموده و مزاحمت و آزار و اذیت‌هایی را متوجه آنها می‌نمایند. به بعضی از عمده‌ترین علائمی که نشانه‌ی عصبانیت و اختلال در رفتار است اشاره می‌شود، البته در بخشی دیگر به علائم رفتارهای ناشی از اختلال رفتار اشاره شد. اما در دوران کودکی مشکلات رفتاری به شیوه‌ها و طرق ویژه‌ای بروز می‌نماید که بعضی از عمده‌ترین آنها مطرح می‌گردد. البته بعضی از این رفتارها تشابهاتی با رفتارهای دوران بزرگسالی نیز دارد، اما شیوه‌ی بروز آن در دوران کودکی و نوجوانی تا حدودی متفاوت از بزرگسالان است.
عمده‌ترین این رفتارها به قرار زیر است.
1- حرف شنوی نداشتن
2- لجبازی و عناد
3- آزار و اذیت سایر کودکان و نوجوانان
4- افت تحصیلی
5- از دست دادن ارتباط با خانواده
6- با دوستان ناباب معاشرت کردن
7- سایر رفتارهای خارج شده از کنترل والدین
توضیحاتی در مورد مطالب مطرح شده فوق ارائه می‌شود.

1- حرف شنوی نداشتن

یکی از عمده‌ترین ویژگی‌های رفتاری کودکان و نوجوانان مبتلا به عصبانیت و مشکلات رفتاری تمرد و حرف شنوی نداشتن از والدین، مسئولین مدرسه و سایر افرادی است که به نوعی با آنان در ارتباط هستند. به طور معمول بعضی اوقات و در مواردی کودکان و نوجوانان از روی کنجکاوی، بازیگوشی و شیطنت‌هایی ویژه به بعضی از صحبت‌های والدین توجهی نکرده و یا به دلایل مختلف نادیده می‌گیرند. این امر چنان چه در حدی کم و نه چندان مهم و ضروری باشد که مورد چندان حادی نیست. اما در صورتی که دفعات تکرار زیاد و موارد سرپیچی و حرف شنوی نداشتن در امور مهم و حساس باشد، از علائم مشکلات رفتاری و عصبانیت در دوران کودکی و نوجوانی است.

2- لجبازی و عناد

از دیگر علائم اختلال رفتار و عصبانیت لجبازی و عنادی است که کودکان و نوجوانان از خود در ارتباط متقابل با سایرین و به ویژه اعضای خانواده و پدر و مادر دارند. البته این امر در بزرگسالی به صورت درگیری‌های حاد و بیمار‌گونه بروز داده می‌شود. اما در این دوران به ویژه در وضعیت و شرایطی که کودک یا نوجوان از اعتماد به نفس پایینی برخوردار باشد با توسل به لجبازی، عناد و سرکشی درگیری‌اش را به دیگر اعضای خانواده نشان می‌دهد.

3- آزار و اذیت سایر کودکان و نوجوانان

افراد عصبی به دلیل مشکلات و رنجش‌های درونی‌شان حال و احوالی خوبی، مناسب، شاد و سرحالی ندارند. به همین سبب رنجش‌های درونی‌شان به بیرون از آنها و در روابط متقابل آنان نیز سرایت می‌نماید. این امر در دوران کودکی و نوجوانی نیز بروز می‌نماید و آنها به دلیل ناتوانی‌شان در برخورد با بزرگسالان، اغلب درگیری‌های‌شان را متوجه همسالان و به ویژه کودکان و نوجوانانی که از آنان ضعیف‌ترند نموده و مزاحمت و آزار و اذیت‌هایی را متوجه آنها می‌نمایند.  

4- افت تحصیلی

از دیگر علائم عصبانیت که می‌تواند در چنین دورانی بروز نماید، افت تحصیلی است. البته افت تحصیلی علل دیگری نیز می‌تواند داشته باشد. اما یکی از علل آن عصبانیت، ناهنجاری و آسیب‌های رفتاری است. کودک یا نوجوانی که دچار آسیب‌های رفتاری شود، ذهنش به اندازه لازم درگیر می‌شود و با توجه به این مطلب که درس خواندن به ذهنی آرام نیاز دارد، به همین جهت عصبانیت‌ها و آشفتگی‌های ذهنی مانع از تحصیل شده و به همراه آن کودک یا نوجوان دچار افت تحصیلی می‌شود.

5- از دست دادن ارتباط با خانواده

کودکان و نوجوانانی که دچار ناهنجاری‌های رفتاری می‌شوند، به نوعی از افراد درون خانواده دچار رنجش و آسیب‌هایی می‌گردند. زیرا کودک بیمار، آسیب خورده و مشکل‌دار به دنیا نمی‌آید، بلکه در داخل خانواده دچار مشکل می‌شود، به عبارتی مشکلات رفتاری والدین و سایر فرزندان به آنان سرایت می‌نماید. لذا چنین فرزندانی ترجیح می‌دهند که ارتباط‌شان با اعضای خانواده در حداقل ممکن باشد. از این رو آن‌ها به صورتی افراطی به روابط خارج از خانواده رو می‌آورند. خارج شدن کنترل فرزند از دست والدین هم به صورت علت و هم به صورت معلول عمل می‌کند. بدین صورت که پدر و مادر به دلیل این که کنترل و تسلط بر فرزند را از دست می‌دهند، رفتارهای فرزند را نیز نمی‌توانند تحت کنترل داشته باشند. از سوی دیگر فرزند با اقدام به بعضی اعمال و رفتار می‌تواند باعث شود تا والدین کنترل خود را روی او از دست بدهند. چنین امری باعث می‌شود تا آنان ارتباط با خانواده و به ویژه با والدین را از دست بدهند و همین امر وضعیت آنان را به مراتب بدتر از آن چه که بوده خواهد نمود و ناهنجاری‌های رفتاری‌شان به مراتب بدتر خواهد شد.

6- با دوستان ناباب معاشرت کردن

البته این امر با مورد اول که حرف شنوی نداشتن است تا حدودی هم‌پوشی دارد. در واقع در پس هر کودک ناهنجار خانواده‌ای آسیب خورده و به ویژه والدینی مشکل‌دار و یا پدر و مادری وجود دارد، که اگر مشکلی هم ندارند ولی در مسیر درست و صحیحی در ارتباط با فرزندشان پیش نمی‌روند. به همین جهت خانواده سلسله مراتب اقتدار را از دست می‌دهد و نمی‌تواند امور مختلف فرزند را تحت کنترل داشته باشد یا با نظارت آن را پیش ببرد و از این رو فرزند به صورتی خودسر با افرادی معاشرت می‌کند که والدین نمی‌پسندند.
در واقع پدر و مادر یقین دارند که ارتباط داشتن با چنین افرادی آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به فرزند وارد می‌کند، اما با توجه به این که نه ارتباطی با فرزند دارند و نه اقتداری که مانع از معاشرت‌های آسیب‌زای او شوند، فرزند هم چنان با دوستانی ناباب در ارتباط خواهد بود.

7- سایر رفتارهای خارج شده از کنترل والدین

در مجموع خارج شدن کنترل فرزند از دست والدین هم به صورت علت و هم به صورت معلول عمل می‌کند. بدین صورت که پدر و مادر به دلیل این که کنترل و تسلط بر فرزند را از دست می‌دهند، رفتارهای فرزند را نیز نمی‌توانند تحت کنترل داشته باشند. از سوی دیگر فرزند با اقدام به بعضی اعمال و رفتار می‌تواند باعث شود تا والدین کنترل خود را روی او از دست بدهند.
عمده‌ترین مواردی که چشم گیرتر بوده و علائمی از عصبانیت و ناهنجاری‌های رفتاری است، شامل:
الف: پیش از موعد و بدون هماهنگی با والدین و خارج از هنجارهای خانوادگی و اخلاقی، با جنس مخالف ارتباط برقرار کردن
ب: آرایش مو و لباس خارج از هنجارهای خانوادگی و اجتماعی
ج: با امور جنسی، پیش از موعد و به صورتی آسیب زننده و ناهنجار درگیر شدن
موارد فوق و سایر اموری از این قبیل همگی ناشی از مشکلات رفتاری و عصبانیت‌های دوران نوجوانی است و فرد مبتلا هم از نظر رفتاری و ارتباطی دارای ناهنجاری‌هایی است که آسیب‌های ناشی از آن در عملکرد شخص به چنین وضع و صورتی خود را نشان می‌دهد.
در مجموع عصبانیت یا اختلال‌های رفتاری و شخصیتی را می‌توان از روی عوارض آن شناسایی کرد. در واقع این مشکلات از همان دوران کودکی و نوجوانی در رفتار فرد دچار مشکل بروز داده می‌شود که به بعضی از عمده‌ترین‌شان اشاره و توضیحات مختصری نیز در مورد آنها ارائه گردید.
منبع مقاله :
کاوه، سعید، (1387)، از عصبیت تا سلامت رفتار، تهران: انتشارات سخن، چاپ اول